manın en önemli birkaç göstergesinden birisi, kişinin Allah’a olan güveni ve teslimiyetidir. Kuran’da “tevekkül” olarak tanımlanan bu özellik, gerçekten de iman eden insanla iman etmeyen arasındaki en büyük farklardan biridir.
İnkarcı insan için, tüm dünya bir kabustur. Kendisinin sözde “tesadüfen” var olduğunu, etrafındaki dünyanın da tesadüfler sonucunda işlediği yanılgısına inanır. Bu durumda hiçbir zaman gerçek bir güvenlik ve huzur duyamaz. Çünkü her an başına bir şey gelebilir, onu üzecek olaylar olabilir. Zamanının önemli bir bölümünü gelecekle ilgili olarak içine düştüğü endişelerle geçirir. Böyle çarpık bir mantığa sahip olan bir insan için, onun mutluluğunu etkileyecek yüzlerce, hatta binlerce birbirinden bağımsız faktör vardır ve bunların herhangi biri “tesadüfen” kötüye gidip hayatını mahvedebilir. Örneğin, sağlığını yitirebilir, ya da işten atılabilir, sevdiği bir insan ölebilir. Tüm bu sebepleri bağımsız ve kontrolsüz zannettiği için, her biri için ayrı ayrı endişelenmek durumundadır. Bu, yüzlerce bağımsız faktörü akılsızca ilah edinmesi anlamına gelir. (Allah’ı tenzih ederiz.) Çünkü bir şeyden korkmak ya da ona güvenmek, Kuran’da haber verildiği üzere, onu ilah edinmek anlamına gelmektedir.
Buna karşın, mümin, dünyanın sırrını kavramıştır: Bu sır, herşeyin, her maddenin, her canlının, her varlığın Allah’ın kontrolü altında olduğu ve O’nun izni ve bilgisi haricinde hiçbir şeyin gerçekleşemeyeceği sırrıdır.
“O’nun, alnından yakalayıp-denetlemediği hiçbir canlı yoktur” (Hud Suresi, 56) ya da “Göklerde ve yerde bulunanlar O’nundur; hepsi O’na ‘gönülden boyun eğmiş’ bulunuyorlar” (Rum Suresi, 26) gibi ayetlerde haber verilen bu sır, ancak müminlerin sahip olduğu “derin bir kavrayış”la (Hicr Suresi, 75) anlaşılabilir.
Bu durumda mümin, herşeyin Allah’ın yarattığı kadere uygun işleyeceği kuralının güvencesi altındadır. Hayatı boyunca karşılaşacağı her olay kaderindedir ve kaderini de Allah belirlemiştir. Bu yüzden de mümin için hiçbir zaman “kötü” bir olay olamaz. Bazı şeyler kötü gibi gözükse de, gerçekte mümin için hayırlı sonuçlar doğuracaktır. Madem Allah müminin karşısına bir olay çıkarmıştır, mutlaka onda bir hayır vardır. Mümin zahiren (görünüşte) kötü gibi gözüken olaylara karşı da son derece sabırlı ve güvenli davranmalıdır. Allah mutlaka o ilk bakışta kötü gibi görünen olayı bir hayırla yaratır.
İşte içine girdiği çetin fikri mücadelede mümine en büyük rahatlığı, en büyük huzuru veren şey, bu ruh halidir. Kuran’a baktığımızda tüm Resullerin ve onlarla birlikte iman eden müminlerin son derece zorlu olaylarla karşılaştıklarını, zahiren son derece “kötü” durumlarda kaldıklarını görürüz. Hemen her mümin inkarcılar tarafından saldırıya uğramış, ölümle tehdit edilmiş, eziyet ve işkence görmüş, hakarete uğramış, bazıları şehit edilmiştir. Ancak yine Kuran’a baktığımızda, müminlerin tüm bu saldırılara karşı son derece güvenli, son derece rahat davrandıklarını görürüz. Çünkü Kuran’da bizlere örnek verilen bu müminler, her olayı yaratanın Allah olduğunu ve dolayısıyla her olayın arkasında bir hayır olduğunu bilerek hareket etmektedirler. Onlar Allah’ın müminleri yardımsız bırakmayacağından, müminlere kaldıramayacakları bir zorluk yüklemeyeceğinden ve çektikleri sıkıntıların karşılığını da ahirette onlara vereceğinden emindirler. Kuran’da yer alan yüzlerce ayette Allah’a güven ve teslimiyetin önemi haber verilir. Bir ayette şöyle bildirilmektedir:
De ki: “Allah’ın bizim için yazdıkları dışında, bize kesinlikle hiçbir şey isabet etmez. O bizim mevlamızdır. Ve müminler yalnızca Allah’a tevekkül etmelidirler.” (Tevbe Suresi, 51)
Kuran’da kullanılan “tevekkül” kelimesi son derece önemlidir. Tevekkül etmek, “vekil edinmek” anlamına gelir. Bu, halk arasında yaygın olan tevekkül kavramından farklıdır. Halk arasında yaygın olan inanç, “elinden gelen herşeyi yapmak, sonra da işi Allah’a bırakmak” şeklindedir. Oysa “vekil edinmek” terimi, o işi yapanın ve yaratanın Allah olduğunun bilinciyle, herşeyi tümüyle Allah’ın takdirine bırakmak anlamına gelir.
Ancak bu konuda da bir yanlış anlamaya düşmemek gerekir: Olayı tamamen Allah’a bırakmak, kişinin kendisini olayın dışında tutması demek değildir. Aksine, mümin olayların içine girer, dini ilgilendiren her türlü sorumluluğu üzerine alır. İşte tevekkülün gerçek anlamı burada ortaya çıkmaktadır: Mümin, kendi yaptığı fiilleri de gerçekte Allah’ın yaptırdığını, kendi varlığının kontrolünün de Allah’ın elinde olduğunu bilmekte ve O’nu vekil edinerek bir işe girişmektedir.
Peygamberlerin Kuran’da aktarılan bazı duaları bu konuyu anlamamıza yardımcı olabilir. Neml Suresi’nin 19. ayetinde, Hz. Süleyman (as)’ın, “Rabbim, bana, anne ve babama verdiğin nimete şükretmemi ve hoşnut olacağın salih bir amelde bulunmamı ilham et ve beni rahmetinle salih kulların arasına kat” dediği bildirilmektedir. Bu dua, Hz. Süleyman (as)’ın kendi fiillerinin de Allah’ın kontrolünde olduğunu bildiğini ve O’nun rızasına uygun işler yapabilmeyi yine Allah’tan istediğini göstermektedir.
İşte tevekkülün ardındaki mantık da budur. Mümin, kendisi de dahil olmak üzere tüm varlıkların Allah’ın denetiminde olduğunu bilmekte ve hem dış dünyayı hem de kendi beden ve ruhunu Allah’a emanet etmekte, bunların kontrolü için Allah’ı vekil tutmaktadır. Bu durumda ortaya dünyanın en korkusuz, en güvenli, en rahat, en güçlü insanı çıkar. Tevekkülü yaşayan mümin, cesur ve azimli, rahat ve sakindir. Kuran’da peygamberlerin ve müminlerin sahip oldukları bu gerçek tevekkülün pek çok örneği verilir. Hz. Nuh (as), üstün ahlakı ve tevekkülüyle Kuran’da örnek gösterilen peygamberlerden biridir:
Onlara Nuh’un haberini oku. Hani kavmine demişti ki: “Ey kavmim, benim makamım ve Allah’ın ayetleriyle hatırlatmalarım eğer size ağır geliyorsa ben, şüphesiz Allah’a tevekkül etmişim. Artık siz ortaklarınızla toplanıp yapacağınız işi karara bağlayın da işiniz size örtülü kalmasın (veya tasa konusu olmasın), sonra hakkımdaki hükmünüzü -bana süre tanımaksızın- verin. (Yunus Suresi, 71)
Hz. Şuayb (as) da aynı tavrı göstermiştir:
(Şuayb) Dedi ki: “Ey kavmim görüşünüz nedir söyler misiniz? Ya ben Rabbimden apaçık bir belge üzerinde isem ve O da beni Kendisinden güzel bir rızık ile rızıklandırmışsa? Ben, size yasakladığım şeylere (kendim sahiplenmek suretiyle) size aykırı düşmek istemiyorum. Benim istediğim, gücüm oranında yalnızca ıslah etmektir. Benim başarım ancak Allah iledir; O’na tevekkül ettim ve O’na içten yönelip-dönerim. (Hud Suresi, 88)
Diğer pek çok ayette de, müminlerin tevekkül ve sabrı şöyle haber verilir:
Eğer onlar yüz çevirirlerse, de ki: “Bana Allah yeter. O’ndan başka İlah yoktur. Ben O’na tevekkül ettim ve büyük arşın Rabbi O’dur.” (Tevbe Suresi, 129)
Müminler ancak o kimselerdir ki, Allah anıldığı zaman yürekleri ürperir. O’nun ayetleri okunduğunda imanlarını arttırır ve yalnızca Rablerine tevekkül ederler. (Enfal Suresi, 2)
Göklerin ve yerin gaybı Allah’ındır, bütün işler O’na döndürülür; öyleyse O’na kulluk edin ve O’na tevekkül edin. Senin Rabbin yaptıklarınızdan habersiz değildir. (Hud Suresi, 123)
Böylece Biz seni, kendisinden önce nice ümmetler gelip-geçmiş olan bir ümmete (elçi olarak) gönderdik; sana vahyettiklerimizi onlara okuyasın diye. Oysa onlar Rahman’a nankörlük ediyorlar. De ki: “O, benim Rabbimdir, O’ndan başka İlah yoktur. Ben O’na tevekkül ettim ve son dönüş O’nadır.” (Rad Suresi, 30)
Resulleri onlara dediler ki: “Doğrusu biz, sizin gibi yalnızca bir beşeriz, ancak Allah kullarından dilediğine lütufta bulunur. Allah’ın izni olmaksızın size bir delil getirmemiz bizim için olacak şey değil. Müminler, ancak Allah’a tevekkül etmelidirler.
Bize ne oluyor ki, Allah’a tevekkül etmeyelim? Bize doğru olan yolları O göstermiştir. Ve elbette bize yaptığınız işkencelere karşı sabredeceğiz. Tevekkül edenler Allah’a tevekkül etmelidirler.” (İbrahim Suresi, 11-12)
De ki: “O (Allah) Rahman olandır; biz O’na iman ettik ve O’na tevekkül ettik. Artık siz kimin açık bir sapmışlık içinde olduğunu pek yakında bileceksiniz.” (Mülk Suresi, 29)
Tevekkül eden kişi bilmelidir ki, o Allah’ı vekil kılmıştır ve Allah’tan başka vekil yoktur. Dolayısıyla tevekkül etmekle yapılabilecek en doğru ve akılcı hareketi yapmıştır. Allah’a dua edip, O’na yönelip, O’na tevekkül ettikten sonra endişe edilecek hiçbir şey yoktur. Allah, mutlaka ve mutlaka mümin için en hayırlı sonucu oluşturacaktır. Kuran’daki, “Allah’a tevekkül et; vekil olarak Allah yeter” (Ahzab Suresi, 3) hükmüyle Allah müminlere bu güvenceyi vermektedir. Başka ayetlerde de şöyle buyrulmaktadır:
… Kim Allah’tan korkup-sakınırsa, (Allah) ona bir çıkış yolu gösterir; ve onu hesaba katmadığı bir yönden rızıklandırır. Kim de Allah’a tevekkül ederse, O, ona yeter. Elbette Allah, Kendi emrini yerine getirip-gerçekleştirendir. Allah, herşey için bir ölçü kılmıştır. (Talak Suresi, 2-3)
Hiç kimse Allah dilemedikçe bir başkasına zarar veremez. Hiç kimse Allah’ın izni dışında bir başkasını öldüremez; canı alan ancak Allah’tır. Bu nedenle Allah dışında herhangi bir varlıktan korkmanın anlamı yoktur. Kuran’da bu gerçek sık sık hatırlatılır:
Şüphesiz “gizli toplantıların fısıldaşmaları” (kulis), iman edenleri üzüntüye düşürmek için ancak şeytan (ürünü olan işler)dandır. Oysa Allah’ın izni olmaksızın o, onlara hiçbir şeyle zarar verecek değildir. Şu halde müminler, yalnızca Allah’a tevekkül etsinler. (Mücadele Suresi, 10)
Kafirlere ve münafıklara itaat etme, eziyetlerine aldırma ve Allah’a tevekkül et. Vekil olarak Allah yeter. (Ahzab Suresi, 48)
Andolsun, onlara: “Gökleri ve yeri kim yarattı?” diye soracak olsan, elbette “Allah” diyecekler. De ki: “Gördünüz mü-haber verin; Allah’tan başka taptıklarınız, eğer Allah bana bir zarar dileyecek olsa, O’nun zararını kaldırabilirler mi? Ya da bana bir rahmet vermeyi istese, O’nun rahmetini tutup-önleyebilecekler mi” De ki: “Allah, bana yeter. Tevekkül edecek olanlar, O’na tevekkül etsinler.” (Zümer Suresi, 38)
Allah’a güvenen, kendisini O’na teslim eden, O’na tevekkül eden kimse, nefsinin ve şeytanın kışkırtmalarından da korunmuş olur. Kuran’da bu sır, “Gerçek şu ki, iman edenler ve Rablerine tevekkül edenler üzerinde onun (şeytanın) hiçbir zorlayıcı-gücü yoktur” (Nahl Suresi, 99) hükmü ile haber verilmektedir. Allah Katında olan büyük nimete, yani cennete kavuşacak olanlar da yine tevekkül edenlerdir:
Size verilen herhangi bir şey, dünya hayatının metaı (kısa süreli faydalanması)dır. Allah Katında olan ise, daha hayırlı ve daha süreklidir. (Bu da) iman edip Rablerine tevekkül edenler içindir. (Şura Suresi, 36)
Zaten Allah’tan başka kendisine güvenilecek, kendisinden yardım beklenecek bir varlık yoktur. Hz. Yakub (as)’ın ayette haber verilen “… Hüküm yalnızca Allah’ındır. Ben O’na tevekkül ettim. Tevekkül edenler de yalnızca O’na tevekkül etmelidirler” (Yusuf Suresi, 67) şeklindeki ifadesinde olduğu gibi, vekil kılınmaya layık olan, Kendisine tevekkül edene mutlaka yardım edecek olan ancak ve ancak Allah’tır. Allah’tan başka İlah olmadığı için, O’ndan başka vekil de yoktur:
Allah; O’ndan başka İlah yoktur. Öyleyse müminler (yalnızca) Allah’a tevekkül etsinler. (Tegabün Suresi, 13)
Bir başka ayette ise şöyle buyrulmaktadır:
“Sen, asla ölmeyen ve daima diri olan (Allah)a tevekkül et ve O’nu hamd ile tesbih et. Kullarının günahlarından O’nun haberdar olması yeter.” (Furkan Suresi, 58)
